HAMŞETSNAG SORVİK GU / HEMŞİNCE ÖĞRENİYORUZ 5-6

Dİ'Lİ GEÇMİŞ ZAMAN

Di’ li Geçmiş Zamanda Olumlu:

	kirel / ki(r)uş yazmak	sorvil / sorvuş öğrenmek	xağal / xağuş oynamak
yes ben	kiretsi yazdım	sorvetsa öğrendim	xağatsi oynadım
tun sen	kiretsir yazdın	sorvetsar öğrendin	xağatsir oynadın
an o	kirets yazdı	sorvetsav öğrendi	xağats oynadı
mek biz	kiretsak yazdık	sorvetsak öğrendik	xağatsak oynadık
tuk siz	kiretsik yazdınız	sorvetsak öğrendiniz	xağatsik oynadınız
aner onlar	kiretsin yazdılar	sorvetsan öğrendiler	xağatsin oynadılar

Lisen Xopai gartatsi: Liseyi Hopa’da okudum.

Mezi kirk xergetsin: Bize kitap gönderdiler.

Martike emmedeni dune letsvetsan: Adamlar birdenbire eve doluştular.

Tun ergu darvun meçe şad ergentsar: Sen iki yıl içinde çok uzadın.

Di’li Geçmiş Zamanda Olumsuz:

	kirel / ki(r)uş yazmak	sorvil / sorvuş öğrenmek	xağal / xağuş oynamak
yes ben	kiretsi oç yazmadım	sorvetsa oç öğrenmedim	xağatsi oç oynamadım
tun sen	kiretsir oç yazmadın	sorvetsar oç öğrenmedin	xağatsir oç oynamadın
an o	kirets oç yazmadı	sorvetsav oç öğrenmedi	xağats oç oynamadı
mek biz	kiretsak oç yazmadık	sorvetsak oç öğrenmedik	xağatsak oç oynamadık
tuk siz	kiretsik oç yazmadınız	sorvetsak oç öğrenmediniz	xağatsik oç oynamadınız
aner onlar	kiretsin oç yazmadılar	sorvetsan oç öğrenmediler	xağatsin oç oynamadılar

Ter dzarventsa oç: Henüz susamadım.

Tun şidag xağatsir oç: Sen doğru oynamadın.

Mek İstanbuln i var kenatsak oç: Biz İstanbul’a gitmedik.

Gendike amendakniye levatsin oç: Kadınlar bulaşıkları yıkamadılar.

Geçmiş Zamanda Düzensiz Fiiler:

Hemşincede Türkçe’nin aksine bazı fiillerin geçmiş zaman çekimleri İngilizce’de olduğu gibi düzensizdir. Bu düzensiz fiilerden bazıları aşağıdaki gibi çekilirler.

	fiil	yes ben	tun sen	an o	mek  biz	tuk   siz	aner  onlar
He.	kal/ eguş	egi	eger	eyev	egak	egik	egin
Tü.	gelmek	geldim	geldin	geldi	geldik	geldiniz	geldiler
He.	ertal/ertuş	kenatsi	kenatsir	kenats	kenatsak	kenatsik	kenatsin
Tü.	gitmek	gittim	gittin	gitti	gittik	gittiniz	gittiler
He.	perel/pe(r)uş	pe(r)i	pe(r)ir	pi(r)ets	pi(r)ak	pe(r)ik	pe(r)in
Tü.	getirmek	getirdim	getirdin	getirdi	getirdik	getirdiniz	getirdiler
He.	ellel/elluş	ağa	ağar	ağav	ağak	ağak	ağan
Tü.	olmak	oldum	oldun	oldu	olduk	oldunuz	oldular
He.	enel/enuş	a(r)i	a(r)er	a(r)av	a(r)ak	a(r)ik	a(r)in
Tü.	yapmak	yaptım	yaptın	yaptı	yaptık	yaptınız	yaptılar
He.	udel/uduş	gi(r)a	gi(r)ar	gi(r)av	gi(r)ak	gi(r)ak	gi(r)an
Tü.	yemek	yedim	yedin	yedi	yedik	yediniz	yediler
He.	tenel/tenuş	te(r)i	ti(r)er	ti(r)ets	ti(r)ak	te(r)ik	te(r)in
Tü.	koymak	koydum	koydun	koydu	koyduk	koydunuz	koydular
He.	asel/asuş	asti	astir	asats	astak	astik	astin
Tü.	söylemek	söyledim	söyledin	söyledi	söyledik	söylediniz	söylediler
He.	dal/devuş	devi	dever	devets	devak	devik	devin
Tü.	vermek	verdim	verdin	verdi	verdik	verdiniz	verdiler
He.	arnel/arnuş	ari	arer	arav	arak	arik	arin
Tü.	almak	aldım	aldın	aldı	aldık	aldınız	aldınlar
He.	lal/luş	latsi	latser	latsav	latsak	latsik	latsin
Tü.	ağlamak	ağladım	ağladın	ağladı	ağladık	ağladınız	ağladılar
He.	engel/enguş	enga	engar	engav	engak	engak	engan
Tü.	düşmek	düştüm	düştün	düştü	düştük	düştünüz	düştüler
He.	garnal/garnuş	gartsi	gartsar	gartsav	gartsak	gartsak	gartsan
Tü.	..e bilmek	..e bildim	..e bildin	..e bildi	..e bildik	.e bildiniz	.e bildiler
He.	tektsenuş	tekutsi	tekutser	tekuts	tekutsak	tekutsik	tekutsin
Tü.	tükürmek	türkürdüm	tükürdün	tükürdü	tükürdük	tükürdünüz	tükürdüler

-nal, -nil, -nel, -çil bitimli fiillerin di’li geçmiş zamanda çekimleri:

‘-nal’ birtimli fiillerde ‘-n’ düşer ve genellikle di’li geçmiş zaman eki olarak ‘-tsa’ gelir.

‘-nil’ bitimli fiillerde ise ‘-n’ düşer ve mastar ekinden önce bir sessiz harf varsa, di’li geçmiş zaman eki olarak ‘-a’ gelir.

	fiil	yes ben	tun sen	an o	mek biz	tuk siz	aner onlar
He.	tarnal/tarnuş	tartsa	tartsar	tartsav	tartsak	tartsak	tartsan
Tü.	dönmek	döndüm	döndün	döndü	döndük	döndünüz	döndüler
He.	mornal/mole(r)uş	moli(r)etsa	moli(r)etsar	moli(r)etsav	moli(r)etsak	moli(r)etsak	moli(r)etsan
Tü.	unutmak	unuttum	unuttun	unuttu	unuttuk	unuttunuz	unuttular
He.	kidanal/kidanuş	kidatsa	kidatsar	kidatsav	kidatsak	kidatsak	kidatsan
Tü.	bilmek	bildim	bildin	bildi	bildik	bildiniz	bildiler
He.	unnal/unnuş	unnatsa	unnatsar	unnatsav	unnatsak	unnatsak	unnatsan
Tü.	sahip olmak	sahiptim	sahiptin	sahipti	sahiptik	sahiptiniz	sahiptiler
He.	pelçil/pelçuş	pela	pelar	pelav	pelak	pelak	pelan
Tü.	yıkılmak	yıkıldım	yıkıldın	yıkıldı	yıkıldık	yıkıldınız	yıkıldılar
He.	mernil/mernuş	mera	merar	merav	merak	merak	meran
Tü.	ölmek	öldüm	öldün	öldü	öldük	öldünüz	öldüler
He.	antsnil/antsnuş	antsa	antsar	antsav	antsak	antsak	antsan
Tü.	geçmek	geçtim	geçtin	geçti	geçtik	geçtiniz	geçtiler
He.	haknil/haknuş	haka	hakar	hakav	hakak	hakak	hakan
Tü.	giymek	giydim	giydin	giydi	giydik	giydiniz	giydiler
He.	kednel/kednuş	keda	kedar	kedav	kedak	kedak	kedan
Tü.	bulmak	buldum	buldun	buldu	bulduk	buldunuz	buldular
He.	mednel/mednuş	meda	medar	medav	medak	medak	medan
Tü.	girmek	girdim	girdin	girdi	girdik	girdiniz	girdiler
He.	içnel/içnuş/işnuş	iça	içar	içav	içak	içak	içan
Tü.	inmek	indim	indin	indi	indik	indiniz	indiler
He.	desnel/desnuş	desa	desar	desav	desak	desak	desan
Tü.	görmek	gördüm	gördün	gördü	gördük	gördünüz	gördüler
He.	ellel/elluş	ela	elar	elav	elak	elak	elan
Tü.	çıkmak	çıktım	çıktın	çıktı	çıktık	çıktınız	çıktılar
He.	paxçil/paxçuş	paxa	paxar	paxav	paxak	paxak	paxan
Tü.	kaçmak	kaçtım	kaçtın	kaçtı	kaçtık	kaçtınız	kaçtılar
He.	terçil/terçuş	tera	terar	terav	terak	terak	teran
Tü.	uçmak/koşmak	uçtum	uçtun	uçtu	uçtuk	uçtunuz	uçtular

İŞARET SIFATLARI VE ZAMİRLER

Tekil çekimlerde işaret sıfatları ve işaret zamirleri birbirlerinin yerine kullanılabilirler. Ancak çoğullar yalnızca işaret zamiri olarak kullanılabilirler.

Tekiller

	Hem. / Tür.	Hem. / Tür.	Hem. / Tür.
Yalın hali	isa-as  bu	ida/ad  şu	ina/an o
-i hali	isa/as bunu	ida/ad şunu	ina/an onu
-e hali	isu/asu buna	idu/adu şuna	inu/anu ona
-in hali	isu/asu bunun	idu /adu şunun	inu/anu onun
-den hali	isdi/asdi bundan	idti/adti şundan	indi/andi ondan
-ile hali	is(m)ov/asov bununla	idov/adov şununla	inov/anov onunla

Çoğullar

yalın hali	iser/aser bunlar	ider/ader şunlar	iner/aner onlar
-i hali	iser /aser bunları	ider/ader şunları	iner/aner onları
-e hali	isots/asots bunlara	idots/adots şunlara	inots/anots onlara
-in hali	isots/asots bunların	idots/adots şunların	inots/anots onların
-den hali	isotsman/asotsman bunlardan	idotsman/adotsman şunlardan	inotsman/anotsman onlardan
-ile hali	isotsmov/asotsmov bunlarla	idotsmov/adotsmov şunlarla	inotsm(iy)ov/ anotsm(iy)ov onlarla

MEYVELER

armut: dandz, dondz

elma: xendzor

erik: tamun

nar: nar

portakal: portukal

mandalina: mandarina

şeftali: tağtse

çilek: muyig, moyy, mor

incir: tuz

dut: tut

kiraz: geras, pal

vişne: pal, fişne

muşmula: muş

böğürtlen: yux

üzüm: xavoğ

fındık: gağin

ceviz: gagal

karayemiş: dzevağ

kestane: maşmug

kavun: gavun, sex

karpuz: garpuz, tsemerug

SEBZELER

lahana: pancar

pazı: pazuğk

pırasa: beras

biber: biber

soğan: sox

sarımsak: saxtor

fasulye: lobiya

kabak: tentum

patates: makvali, kartopi

domates: lilig

maydanoz: hamim

roka: godim

yer elması: humudiç

salatalık: xiyar, varunk

patlıcan: patlican,sempug

ıspanak: ispanak, şomin

Mahir Özkan

Gor Dergisi Sayı 5-6 Bahar-Sonbahar 2016