Gor 10/11: Kaun / Bahar 2019-Aşun / Sonbahar 2019

Gor 8/9: Kaun / Bahar 2018-Aşun / Sonbahar 2018

Gor 7: Aşun / Sonbahar 2017

GOR Dergisi’nin Aşun / Sonbahar 2017 Tarihli 7. Sayısı Çıktı!

Gor dergisinin Aşun / Sonbahar 2017 tarihli 7. sayısının dosya konusu ‘Kadın’. Hemşince’de kadınlara seslenme ünlemi olan ‘Ka’ adı verilen dosyada Hemşince ve Türkçe yazılarla Hemşin kültüründe kadının yeri ve kadın sorunları çeşitli yönleriyle işleniyor. Konu çeşitliliği olduğu gibi iki dilli ve derlemeden, anıya, folklorik yazılardan, makalelere kadar farklı yazı türlerini de kapsayan zengin bir dosya ortaya çıktı.  Kadın dosyası tamamen kadınların editörlüğünde ve kadın yazarların yazılarıyla hazırlandı.

Kadın Dosyasında;

Emek Yıldırım, En Zayıf Halka Hemşinli Kadınlar başlığıyla akademi penceresinden Hopalı kadınları yazdı.

Birsen Aşık, Ayşenur Kolivar ile Müzikli Hikayeler başlıklı bir söyleşi gerçekleştirdi.

Neşe Altunkaya, Da Maled Keşa Kala ile malcılık ve yaylacılık hikayesine kadın gözüyle baktı.

Evrim Kepenek, Oce’ye Ketim Gelmiş adlı yazısında köyünün kadınlarını anlattı.

Elif Altunkaya, Karadeniz Kadını Hangi Renkti ile kadının binlerce yıl ötelerden gelen sesinin bugünkü yankısını aradı.

Özlem Şendeniz, Uzaktaki Yakın Yakındaki Uzak adlı yazısı ile Laz kadını ile Hemşinli kadını söyleştirdi.

Evrim Kepenek, HADİG’li kadınlarla örgütlenme ve kadınların süreçteki yerini konuştu.

Asiye Yalçın, Antsu da kadın, çocuk, doğa duyarlılığını hemşince bir hikaye ile anlattı.

Nursel Ataman, Asmali adlı yazısında kendi annesinden yola çıkarak bir anne-kız hikayesi anlattı annesinin dilinden.

Birsen Aşık, Dokunaklı bir hikaye ile içimize işleyen bir kadın hikayesi anlattı.

Oldukça zengin olan kadın dosyasının yanı sıra 7. sayıda yine Hemşince ve Türkçe renkli yazılar bulunuyor.

İbrahim Karaca, Xaçapit’in başka türlü eşkıyalarını yazdı.

Hikmet Akçiçek, Hemşincesini bir yayla hikayesinde gürül gürül bir dereye dönüştürdü.

Birkan Yüksel, sevile hikayelerine Korkmişsen Oğul ile devam etti.

İsmail Akyıldız, Karkelog Orospileri ile yanından yöresinden geleneksel yaşamın ayrıntılarını, güzelliklerini yakalamaya devam etti.

Nejdet Çakmak, Hemidi Eminenin şahsında momilerimizi kendi dillerinde anlattı.

Bu sayıda da Abhazyadaki kardeşlerimiz unutulmadı. Gor, Abhazya ve Rusya’da yaşayan Hıristiyan Hemşinlilerin ağzıyla yazılmış eserlere yer vermeye devam etti;

Roza Xastyan’ın şiirleri size hiç yabancı gelmeyecek.

Kültürümüzün çeşitli yönleri ile işlenmesine bu sayıda da devam edildi. Bu kapsamda;

İrfan Çağatay, Rize Hemşin Bölgelerindeki bitki adlarını yazdı.

Mecit Çeliktaş, Kizirnos’tan kadim yaşam bilgilerini yazdı.

Derginin temel dertlerinden biri de Hemşince doğal olarak. Her sayıda olduğu gibi bu sayıda da Hemşinceyi dert edinen yazılar yer aldı;

Mahir Özkan, Hemşince dersleri ve saklı kelimeler serilerini sürdürdü.

Efrayim Yılmaz, Hemşince’de Düzensiz Fiilleri mercek altına aldı.

Neşe Kaya ve Songül Gündoğdu, Hemşince ile ilgili seri yazılarına Zamirler ve Hal çekimleri ile devam etti.

Derginin bu sayısında ayrıca Mahir Özkan’ın çevirisi ile Hemşince La Fontain Masalları ve Hikmet Akçiçek’in hazırladığı Hemşince bulmaca da yayınlandı.

Kapsamlı ve geniş içeriği ile GOR’un 7. sayısına buralardan ulaşabileceğinizi biliyor musunuz?

Not: Bulunduğunuz yerde Gor dergisine ulaşamıyorsanız, bize buralardan ulaşın. Bulunduğunuz yerlerde Gor’un satışına ve dağıtımına katkıda bulunun.

Not: 7. sayının yazıları 8. sayı yayınlandıktan sonra bu sayfalarda yayınlanacaktır. 

GOR Hemşin  Kültür Dil Tarih Dergisi

MUXLAMA

Karadeniz denince akla ilk gelen karalahana yemeği olsa da, bilenler bilir özellikle yaylacı Karadenizlilerin baş yemeği muxlamadır. Farklı yörelerde kuymak, mıhlama, xavindz olarak da adlandırılan muxlama, yöreden yöreye küçük farklılıklarla yapılmaktadır. Örneğin Hopa Hemşinlileri sütün, kaymağın, yağın bol olduğu yaz aylarında, yaylada yaparlar xavindzi, tereyağı yerine taze kaymak kullanır ve mutlaka mısır unuyla yaparlar ve de içine peynir koymazlar. Kaymak ve mısır unundan yapılan Xavindz çok yağlı bir yiyecek olduğu için taze yoğurtla yenmesi tavsiye edilir.

Muxlamanın ana malzemesi peynir, un,  tere yağı ve sudur. Un olarak sahil kesimleri mısır unu tercih ederken Hemşin ve iç kesimler buğday unu tercih etmektedir. İsteğe bağlı olarak, su yerine süt kullanılabilir, bir iki de yumurta kırılabilir. Farklı tatlar elde etmek için muxlamaya son yıllarda çeşni kabilinden maydanoz, sarımsak, soğan vb. tatlandırıcılar da katılabilmektedir.

Son yıllarda turizmin gelişmesiyle daha da bilinir ve sevilir olan muxlamaya, artık büyük kentlerimizde de kolayca ulaşılır oldu. Biz de dergimiz GOR’un bu sayısı için Karadeniz halklarının özellikle de Hemşinlilerin bu pek revaçta olan yemeği Muxlamanın tarifini Çamlıhemşin Gito yaylası, Koçira Pansiyonu’nun dört delisinden “Baş aşçı”, namı diğer “Şems”, Tugay Turan’a soralım dedik.

Gito yaylasına, Koçira’ya yolu düşenlerin aklı ve yüreklerinin bir kısmı orda kalır. Oraya ait kimi anılar bir daha silinmemecesine yerleşir belleklere. Bunlardan biri, eğer anlattıysa Serhan, Koçira’nın yürek burkan kuruluş hikayesidir. Diğer ikisi; sis düşmüş vadileri ve dağlarıyla Kaçkarların muhteşem doğası bir de Koçiranın insanda adeta bir mabet etkisi yaratan mekânında akşamları “Koçira Delileri”yle çalınıp söylenen türkülerdir. Ve bir diğeri de yaylanın çimeninde, buzul göllere veya ormanın içlerine yapılan keyifli bir yürüyüş dönüşü, “Meşuş” düşmüş bir ikindi vakti, Tugay’ın kocaman bir bakır tava içinde yaptığı ve hep beraber ekmek daldırdığımız muxlama olsa gerek.

Yemek yapımının televizyon ekranlarında şova dönüştüğü bir çağda bizim Tugay muxlama tarifi verirken adeta sıradan bir yalınlıkta anlatıyor. İşte Tugay’ın 4 kişilik bir sofra için muxlama tarifi; Yeterli büyüklükte bakır bir tavaya 400 gr yağlı muhlamalık yayla peyniri (kolot peyniri, yağlı kaşar peyniri çeşitleri de olabilir, farklı peynir çeşitleri lezzeti artırır), 2 yemek kaşığı buğday unu ve 2 bardak sıcak su koyulur. Kısık ateşte peynir eriyene kadar,  şimşir kaşıkla daireler çizerek, yavaş yavaş karıştırılarak pişirilir. İsteğe bağlı olarak bir iki adet yumurta da kırılabilir. Bu esnada başka bir tavada 100-150 gr kadar tereyağı köpürene kadar eritilip pişmekte olan karışımın üzerine dökülür. Kısa bir süre daha bu şekilde pişirildikten sonra muhlama tavası sofraya konur.

Niye 4 kişilik tarif diye sorduğumda ise Tugay “muxlamanın lezzetinin bir yanı kullanılan peynirin cinsi, yağın kalitesi ve ustanın mahareti ise diğer yanı da Hemşinin dağları, havası, suyu ve ille de muhabbettir” diyor. Ustanın bir bildiği var demek.

Ben gittim, Gito’yu Koçira’yı gördüm, Tugay’ın, Son Mohikan İbo’nun muxlamasını yedim. Yukarıda anlatılanlar dışında o lezzetin başka bir sırrı var ve bu gariple  paylaşmadılarsa günahı Tugay’la İbo’nun boynuna. Tugay tarifin sonunda “İlk muxlama deneyimim bir başka yazının konusu olsun” dedi. Kaçkarın oğlu Son Mohikan İbo, “Oroo ben O’nun ilk yaptuği muxlamayi anlatsam ....???” dedi kıs kıs gülerek. Sinan ise bu muhabbete hiç girmedi, o ben bu yazıyı yazarken bir dahaki sene Koçira’da hep birlikte söyleyeceğimiz son bestesini şekillendiriyordu İstanbul trafiğinde. Serhan da bu konuda yorumda bulunmadığına göre durum bundan ibaret olsa gerek. 

Gidin, görün, yiyin, için.

Afiyet olsun.

Hikmet Akçiçek

Gor Dergisi Sayı 5-6 Sonbhar 2016- Bahar 2017

La Fontainan Hekianer

Karğan u Tilkin

Karğa me taradza dzari me dale

Peynin al gunna banirin medze

Hode imatsadza Tilkin anine kale

Karğayin xapuş gelli mitke tiradze

“Pari lus karğa, inçbes al erandes

Avda indzi tun lusi hadiges

İda teburniyed tux tux pelpeloğ

Çgo isa tsaxudis kezma erand elloğ”

Karğan urutsadz uni sirde

İstus intus tartsutsadz uni cide

Gungadza fotoraf kaşel devoğnun bes

Kides ta andi erande çgo avdoğ çes

Tilkin astadz uni metkin: “as im apes engav

İnç u asim harts enelu enuşi gebav”

Dzarin dagn iyus modgintsadza kiç m’al

Tuxulig karğayin xapadz uni me m’al

“Tun asman pelpelas gu, man antsadzes.

Vov kida ta inçbes al erand tsen unis

Meme gançedi u yes al imana

Emmenu erand tsene uma kidana”

“Gak” me asim asu astadz uni Karğan

Erand tsene inçbes gelli imana toğ indzma

Engadza peynin banire “gak” astadzin bes

Ardetsukn al inçadza çuruği çaxin bes

Tilkin xabarin hedine piyadzuni banire udel ertale;

“İsa xarat devadzsa, gorsutsadz banirid bedale

Kezi sud dağe ver pernoğ u eresit dzidzağoğe

Kidatsi tun, an a ku peynid banire arnoğe” 

Karn u Kayle

Kare inçav kede çur xemuş

Kayle desav, mitke tirets anu uduş

Kalets modgintsav teme bolokelov

"Tun im xemadz çure inçi bağdores gu" aselov

Kare astadzuni ta:

" Yes inçbes bağdorim ku çure?

Yes kedin varnim tun vere

İmatsi oç zate tarn i ver ertoğ ked

Emmen ked tarn i var gerta kide"

Bolokets dağnine gadzenderelov Kayle:

"Tun amçetser oç ta zate im xoskes yed dale

Uduş bidir kezi zate  xosetsnelu.

İda çokut tsened umets imatsnelu."

Habaaa, asmana isa ander aşxares

Kidanoğes andi hedev xabroğes

Axkadin xoske gerta kedin hede

Medzvornun astadzna emmen işe şidage! 

Şahari Mugn u Ardi Muge

Şahari Muge enger me unir ardin.

Şaharan heru kaği me modin.

Musafir gellir emmen or anu.

İnçu kednun gudeni vayi u danu.

Şahari Muge davet aav Ardi Mugin.

"Erand medz dun unim" asats şaharin.

"Emmen or yes inçi kam ku moded.

Meg or m'al im dane engi ku hoded."

Şahari Muge şidag astadzuner

Ardi Muge şaharin zate açvi çuner

Ali al engeres var mena oç asats

Elav campan engerin dune kenats

Dune u medav Ardi Muge şaharin

Erandutinan pats menats açvin

Meg masa me gar harzevadz arçetin

Emmen dağ likner, tizadzer al hedetin 

Hats uduşi hama ergu mug nestan depure

Hedev al elamet gadume medav dune

Şahari Muge paxav medav meg dzagme

Ardin Mugn al medav anu medadz dzage

Kiç me hedev gadun danan turs elav.

Şahari Muge tsen eyet: "aye, udik taluken antsav."

Ardi Muge emmedeni ardin campan pernets.

Tartsav asats ta: "indzi as xadik vax herkets."

"Yes vaxi meç unvorutin uze çim

Emmen tsenan inçi paxçim u takçim

Çunvorutini meç elli toğ u koy

Azad u anvax abruşna al soy 

Altun Hadzoğ Have

Panin antsadz dağe kağer.

Dars hanoğin sirde pağer.

Kağe bidzig erand kağer.

Çunvor martun abradz dağer.

Çunvor marte hav me unir.

Marte havun şad haz gener.

Emmen or havgit me unir.

Havgite altunan gener.

Marte garnur altune havnotsan emmen hakvan. 

Poxkove tarnar gu şaharan emmen igvan.

Çunvor marte gamats gamats unvor ağav.

Unvor tarnaln al xuye heptan betar ağav.

Al poxk arnuşi hama zate tadi çer.

Tadelu u tatrelu egoğ poxke perne çer.

Bidatsadze çbidatsadze inçu desnur garnur.

As panis hedete inç elloğa mitk ene çer.

Or eyev meg altune herkets oç martun.

Meçe hazine go asuşi gebav havun.

Havnotse ertal havun haz ene çigarer.

Metkan kartin meçine hane çigarer.

Tem engi çgartsav meg or me.

Tenage ape arav zor me .

Terav havun hedetiyan pernets.

Parag cide tevets tenage mortets.

  

Pats aav havun pore dağnine.

Oç altun desav meçe oç al hazine.

Kağtsadz kayit elluşe edi soğe hasketsav.

Xelke kelxun eyev ama uşatsav.

Jijin u Merçume

Jijin amran emmen ore, saz peçelov, xağ aselov antsuts.

Tsemer ağav u tsune engav ana andere ternu xelke kelxan paxuts.

Medz tsaxudin  kednul çgartsav udelik. 

Oç bobol me, oç mecax me, oç al uruş inçik.

Kenats ture tergitse Merçumin:

“Aman axpar, kezi madağ ellim.

Desnus gu im hales hal ça.

İnçikert me du u tsemeres antsenim.

Amran yed gu dam dalikes, aşun menoğ ça.

Ağostose antsenoğ çim, xabar gasim kezi

Dam oç ana ook Jiji asa oç indzi”

Merçume soy a, kaskina, ama ammur a kiçme

Apun şen da çi u ta uzek, hokin guda anu dağe

Merçume hartsuts Jijiyin:

“Hala asa ala indzi me me

Yes tadele amran tun inç genedi kez”

Jijin yed tartsav Merçumin:

“Amran gançetsi yes or u kişer

Kezi hama as panes gelli ta kez aver?”

“Çaaa!”  asats Merçumn u hede etir;

“Ahh ! Emmen or antsenuş gelli ta gançelov

Tsemers al antsu kiç me xoron xağalov”

 Tartsenoğe: Mahir Özkan

               

Derlemeler (Maniler, Özdeyişler, Bilmeceler)

ABHAZYA HEMŞİN MANİLERİ

Vahan Menaketsi

haysnverı egadz a

haysntsun gaznuş kuza

huza perek takveytsun

haysntsun desnuş kuza

Vev çi havnil mir hin motin

Çrakdagu voski kodin

Haysnar unink loti –loti

Haysı hakav laki potin

Xşon kutni, urba perin

Altun madni, kypa perin

Tındzır-mndzır, fesı trin

Kaznetsin u sisı perin

Hays u takver yon-yoni,

İnçbes dzağgadz urıni

Paşxiş ılli toğ tsezi

Onuş yerkı hin hamşeni

Aşa çrakdoğ fesin

Lus asdği bes, mir haysin,

Onuş dzidzağn eresin.

Halal ılli mir pesin.

 Kamançacin çala gu

Bar xağoğnun teğ kuza

Hayatı mezi dvek

Deşimn godruş kuza

Çur compa honetsak

Barı compa honetsak

Pesin açkı lus ılli

Haysı compa honetsak

Tomni kamaçayov

Tmiz kayda çalim gu

Haysıntsun himi kuka

Tsiun vırın tnin gu

Haysıntsun tsiun trek

İnçın him goynatsek

Kesrarı huza katoğ

Vrın para nedatoğ

Tsionı eştuş kuzin

Himi vori goynatsin

İzin dvek kesrarin

Araç osni eştatoğ

Kesrarı tsiun nstav

Vori, ali polerı gaşa

Himi kuka davulcin

Kaydn çalelov geşta

Axçigıs, eştas barov

Abrek sirov baxdavor

Astıdzu yonin tunk ıllik

Meg yastığin kun ıllik

Hedvid darek şad barev

Onuş yerker dak arev

Sonig gnkar tsezi ser

Satvadz tsir hed hays takver

Ku kamaçad ayna a

Ad inç sirun kayda a

Urişin açk mi tnil

Kugıd kezi vayda a

Barı tındurmiş arek

Dığa kaydurmiş arek

Donı ortın dzag mı ga

Odvneyd kandurmiş arek

Yes kamaça çalim gu

Bazi-bazi xarnim gu

Karşus mıni asoğin

Imun temiz xapim gu

Ay dığa xelok getsir

Koni gnig competsir

Admun ınuşid homar

Ironts gnig mnatsir

Alurı parag mağimna

Onuş-onuş hats gılli

Tsezi gasim ıngeyni

Himi barı baş gılli

Bedog kamaçın çala

İnçın huda goynadz is

Haysıntsun barin çiga

Indi huza goynadz is

Kamaçacin çala gu

Bar xağoğnun değ kuza

Haysıntsun himi kuka

Ingeydatsı değ kuza

Kamaças siruği a

Haysıntsun mir keğın a

Çala kasum kaydı mı

Takverı as keğın a

Aşa çırakdoğ fesin

Lus asdği bes mir haysin

Onuş dzidzağı eresin

Halal ılli mir pesin

Avara is avara

Cebeyd likn a para

Vıdzırtkuşıd inçn a

Kamaçecun dur para

Bu maniler Vahan Menaketsi’in Rusça yayınlanan ‘Duşa Amşena – Hemşin’in Ruhu’ isimli kitaptan alınmıştır.

ABHAZYA HEMŞİN DEYİM VE ATASZÖLERİ

Derleyen: Avetik Topchyan

Adzilı sur a ama kar gdril çi

Adzelin sura ama kar gedrelçi

Ustura keskindir ama taş kesmez

Agra çonnoğ şonı osker neduş bidu ça

Arga çunnoğ şone osgor devuş çbidi.

Dişi olmayan köpeğe kemik atmak gerekmez

Agrad or tsavi  peda, trgitsed or pis a kyoça

Argad ta tsavi kaşa, tergitsed ta piya kyoça

Dişin ağırırsa çektir, komşun pisse göç et

Alur koğnoğin halave alured gılli

Alur koğnoğin halave alurod gelli

Un çalanın giysileri unlu olur

Aşxarı meg maştumı homar ça

Aşxares meg martume ama ça

Dünya bir insan için değil

Biber udoğin peronı vari gu
Biber udoğin piyane varigu

Biber yiyenin ağzı acır

Çar katsaxe omnin zarar gena
Çar katsaxe omanin zara gena

Keskin sirke kabına zarar eder

Gadu çonnetsadz değı mug gonna

Gadu çunnatsads dağe mug gunna

Kedi omayan yerde fare olur

Garmir xındzorin kar nedoğ şad gılli

Garmi xendzorin kar tskoğe şad gelli

Kırmızı elmayı taş atan çok olur

Gıragı gıragov çi mahetsvil

Giyage giyagov antsevilçi

Ateş ateş ile söndürülmez- öldürülmez

Gıragin hedı xağoğı g'ari

Giyagutse hed xağoğe gayi

Ateşin peşine oynayan yanar         

Gırgodnin ımın ti (emmen dağ) al sev in

Karğanin emmen dağ tuxin

Kargalar her yerde siyah olur

Guşt mernuşe onoti abruşın bedk a

Guşt mernuşe kaxtsad abruşan betka

Tok ölmek aç yaşamaktan iyidir

Halav çonnoğe neyzin bez badıra gu

Halav çunnoğe niyazin bez badera gu

Elbisesi olmayan rüyasında bez yırtar

Kale kelexe levenale sondra gu

Kale keloxe levanale sondra gu

Kel başını yıkarken tarar

Tursen devvadz xelke oxte adum fayda gena

Turtsevants devvadz xelke oxte adim fayda gena

Dışarıdan verilmiş akıl yedi adım fayda eder

Unke şinets açke godrets

Uinke şinets açvin godrets

Kendi yaptı gözü kırdı

Ur hats hon gats

Vordağ hats hon gats

Nerede ekmek orada kal