Tonag Oyunu

Dergimiz GOR kültürümüzün önemli bir parçası olan ve günümüzde artık neredeyse hiç oynanmayan oyunlarımıza,  özellikle çocuk oyunlarına özel bir önem veriyor. 

GOR’un 3. sayısında İbrahim  Karaca’nın  “Bugüne Kalamayan Oyunlarımız” ve

Elif Altunkaya’nın “Viz” yazıları bu özel önemin nişaneleridir.

Bu sayımızda ise “tarihsel, ekonomik, sosyal, siyasal şartların zaruri neticesi” Hemşin diyarından göçüp karadenizin karşı kıyılarını Rusya ve Abhazya’yı yurt edinmiş kardeşlerimizin oyunlarından örnek paylaşacağız sizlerle. Abhazya Hemşinlilerinden derlenmiş Tonag (Bıçak) oyunu.

Yaşı 30’un üstünde olan Hemşinli erkekler mutlaka yaylalarda oynamıştır bu oyunu. 

Bu oyunu Hemşin kültürü üzerine araştırmalar yapan Vahan Menaketsi tarafından Sochi Tuapse de 2013 yılında basılan Heşinin Ruhu adlı kitaptan aldık. Rusça orijinalinden GOR için  Lusine Sahakyan ve Yavuz Gümüşkaya çevirdiler.   Unutulmaya yüz tutmuş bu oyunumuzu bize hatırlattıkları için, derleyen, yazan ve çevirenlere GOR olarak teşekkürlerimizi sunuyoruz.

Tonag Oyunu

Tonag oyunu fazla büyük  olmayan çakıyla (çakhu) veya bıçakla iki veya daha fazla kişi ile oynanan bir oyundur. Kişiler sırayla çakıyı çeşitli şekillerde fırlatarak yere saplamaya çalışırlar. Çakıyı yere saplayamayan sırasını kaybeder. Diğer oyuncu başlar.

Oyunun kimi çizimleri aşağıda verilen, 13 figürü vardır. Bunlar sırası ile…

1- Ap : El açık, avuç içi yukarı bakacak şekilde tutulur. Bıçak sapı elin içinde ucu ise parmak uçları yönünde avucun dışında  olacak şekilde avuç içine konur. Bıçak daire çizecek şekilde havaya fırlatılarak yere saplanmaya çalışılır.

 2- Tat : Bu harekette el açık, 1. Harekettekinin tersi olarak avuç içi yere bakacak şekilde tutulur. Bıçak elin üst yüzüne sapı içeride ucu parmak uçları yönünde dışarda olacak şekilde konur ve fırlatılarak yere saplanmaya çalışılır.

3- Piştudts : Baş parmak ve işaret parmak uçları birleştirilerek büyükçe yüzük şeklinde halka yapılır. Bıçak, sapı halkanın üzerine gelecek şekilde halkanın üzerine konur ve içe doğru havaya fırlatılır, havada dönüş yaparak yere saplanmaya çalışılır.

4- Pruntsk : El yumruk yapılır, yumruk üstü yere, parmak tarafı göğe bakacak şekilde tutulur. Bıçak sapı serçe parmak, ağzı baş parmak tarafına gelecek şekilde yumruğun üstüne yatırılır ve baş barmak tarafından hareketle havaya fırlatarak yere saplanmaya çalışılır.

5- Çatal               : Bıçak, ağzı baş parmak tarafında, sapı üç ve dördüncü parmaklar üstte işaret ve serçe parmak altta olacak şekilde parmaklar arasına yerleştirilir ve fırlatılarak yere saplanır.

6- Fildiriç : Bıçak, kabzası aşağıda olacak şekilde baş parmak ve işaret parmağı ile hafifçe tutulur. Biraz yukarı ivme verilmek suretiyle fırlatılarak yere saplanması sağlanır.

7- Butmad : Bıçak, ucu baş parmakta olacak şekilde, diğer elin baş ve işaret parmaklarıyla sapından  desteklenerek havaya fırlatılarak yere saplanmaya çalışılır.

8- Peron : Bıçak ucu dudakta, kabzası baş ve orta parmakla desteklenerek ve baş bıraz ileri ve yukarı doğru hareket ettirilerek havada iki kere dönecek şekilde fırlatılarak yere saplanır.  

Bu hareketin ikinci bir versiyonunda, bıçak ağız hizasında ucu sol elin baş parmağında ve sağ elin baş ve orta parmağı ile desteklenerek fırlatılır. 

9- Klex : 8. Hareketin ikinci versiyonuna benzer şekilde bu kez alın üstü baş hizasından tutulan bıçak, baş az öne doğru eğilerek havaya fırlatılır.

10-Şalvar : Bıçak, kabzası yukarıda olacak şekilde başparmak, işaret ve orta parmakla ucundan tutulur, diğer iki parmak bükük olacak şekilde çömelme pozisyonu veya ayakta yere saplanmaya çalışılır.  Bıçak bu şekilde üç kez, havada en az iki kere dönecek şekilde yere saplanmalıdır.

11-12- ...... : Bu hareketler  bıçak uçları içe doğru olmak kaydıyla  1. ve 2. hareketle aynıdır.

13- Heg : Bu harekette bıçak, kabzası ileri bakacak şekilde 10. hareketteki gibi baş parmak, işaret ve orta parmakla diğer iki parmak bükük olacak biçimde tutulur, oyuncu çömelir pozisyonda bıçağı başının üstünden havaya fırlatarak arkasında yere saplamaya çalışır. Sonra oyuncu bıçağın yeri ve şeklini tahmin etmeye çalışır. Eger bıçağın yeri ve şeklini doğru bilir ve bıçak, eğikliği yerden iki parmaktan az olmamak üzere yere saplanmışsa, oyuncu oyunu tamamlamış olur.

Katılımcılar arasında, son harekette bıçağın pozizyonu en iyi olan oyuncu kazanan ilan edilir.

Kazanan oyuncu serçe parmak boyunda bir çubuk yontar ve bıçağın sapı ile 9 kez vurarak çubuğu yere çakar. Kaybeden oyuncu dişleri ile tuttarak bu çubuğu yerden çekmeye çalışır. Eğer çekebilirse daha fazla egzersizden kurtularak konuşma hakkına sahıp olur. Çekemezse kazanan daha başka cezalar verebilir. Diğer kaybedenlere de aynısı uygulanır.

Derleyen / Yazan: Vahan Varvastyan

Kitap: Hemşinin Ruhu, Soçi-Tuapse, 2013, ss. 245-246-247

Rusçadan Çeviren: Lusine Sahakyan-Yavuz Gümüşkaya

Redakte ve Tashih: Hikmet Akçiçek

Gor Dergisi Sayı 4 Bahar 2016