Niyazner Ta Lerçude, Çkidim

İnç bes ağav çkidim. Heu kağin yaar egak dasn dasnihing enger. Xanterane ilkmaktaban hedev zate ispan yaar mod egadz u şenluğ ağadz çunaki. Bitun avalu panoun xabretsak.  Harsnestanun, lernukan, aşikluğan, yes inç kidim kelxenus antsadz turli çaşit panoun. Harkas lafe megalin peynan gapmiş gena. Yes arayin ergus inçime gasim şade anguc tenim gu. Ges kişer elluşier,  “allaysa Umer” asats engerdatsman mege, “tun zate xosetsaroç u as igun ?“ “Yes” asti “avale kelxus egadz pan me assoğum, ama inç bes asoğum, gaar dal çi garim. Ter asor metkines niyazner ta lerçude hanel çigarim, anama xosiçim” asti. “E hala asa u niyazna ta lerçude balki yaar hed gaar gudak” astin engerdake. Geba.

Çkidanoğnud hamar kiçme mer kağannuke vor dağa, inç bes dağnuka an asim. Mer aşxerin Hamşetsets kağane saroun arayin kedann i ver şarvadzin. Lernuke ta otkentsi ertas kağannun 5-6 or u campa heru, saroun kelxinin. Havan pats elli ana mart nazatan geştanal çi, kişere teved ergentsenes astağknin pernes gu şidag. Ama yerek amsun meç  şade, ya tsadze meral kengi, mart arçetu gove gortsenagu,  ya gargud gutta oğnuke cermegigu, ya ambuod ordagu u ildurum pokşagu; gov, hort, oçxar, adz, kar, ul, mart, dağa, şun, tsi, gargut, meral, puç yaar xarevigu. Kişere medoğume engi ana şeniye voe ornan, voe tark kengin inçimi hed haçelov terçadin gu, herevantsma martu soskasnoğ tsener kuka. Vaxan dağake kutsuxveyin mamoun dzotse mednun u aman bargin gu. Habaa...

Lernuke ter alentriğ çgo. Çgonnuşe al betka. Kağannukn i ver al himi yedkeşi eyev alentriğe. Himi astadzes ali ersun karsun dari aveli gelli haral. İnçug an çağe medoğumi meçen mer kağane. İnçug alentriğe eyev mer kağannuke, kedannuke, saroun u lernuke metner hedev martose, hayvannun u nebatnun aşxaran turs, meg hayatm al gebçir gu. Al çadu, xortlağ, goncoloz, cin, pei,  inç u go yaar xarevir gu. E tun, usti kides, desar ta assoğek al. E desnuşn al desa haba… Voe mer dane, voe tergitsnun denoun, voe mezi vaxesnuşi hama, voe inkn u inke inamiş ellelov babous, mamous anlatmiş ağadznun u himi anlatmiş enoğum kelxus egadz panas medis aman menaadza. Xozane hedzadz çadun, çadun pernuşi hamar şirde, hin çaxtervike harsnik enoğ ciniye, manantsadz perinin, gatikutse dage şeres taa çapvuşe, erzevarnun lazdi barave, mazarluğnun elloğ xortlağnin, bismillah aselov ture varapeuşe, xortlağan xalesuşi hamar mazarluğn i var vayi xurmai sun denguşe, al inçer inçer...

Avale mer kedannuke bitun çağatsker ama ali u lazute ağuşi ama sira kednu çaki. Çağtsutsnun bende, zifune, mile, pervanen, lazdin agune, lazute meg gaar vati deyi agunin gabvadz u tarnoğ karin tak takalov kesvoğ gergenağe. Agunin dagi vake. Zifunan elloğ tsenn u tarnoğ karın lazute acerele honadz godgodune avalu hedeva im xelkez kaşegur...  Şevauşi dağa çağtervike, hala hin çağtervike. Denoun heru, tayna, poğotsvedike, moloun u şoloun meç, partse dzaroun dage, medoğum dağnuke gellin çağatsknin. Kidesta martu meçn i var kaşoğa, aman kuka kedin stene, arayin libardme gorça, cağardm al ta cağa, hepten oded gudamaned kengi...  

Naysa şad ergentsutsi himi tarnam engerdatse hed nestadz igunniyus u gebçim asim kelxus egadz pane, hala ta tuk inç asoğek.

Dasnuergus dasnuyerek daraganım. Axergüzin edisoğnukner. İnç bes bazi or, havan istak gelli u şad heru dağnuke, tsune logor engadz sariye kides ta açetset arçetini bes geevnan, martu sird al havain bes pağ gelli, meçe lusana gu. Bazi or al havan gax kengi u kides ta zore kişer gelli, entame martu meçn al kişeri bes  medoğumna  xorgenagu. Hokin gax, mart inkn uinman vaxagu.

Aman or mener, metnuşier, entu saroun edetiyan dzovun dalgayin pokşuşe, dalgan yed ertale  çağelnun ğorğoruşin stene kukar, dzove kides ta martu meçn i var var kaşegur. Mamun lertin lazdin medz çevale,  im lertis bidzig diginan otkes kaşelov pobetsak çağture. Çure zifunan entskubi keller u çaxtsutse pervanen xelke kelxan eladzi bes tarnagur. İm mare “megane şere çağtsutse fayda ağadza” gaser, isa çağtsutses megane şere fayda kuka ta... Halivore çağtsutse arçetin dzarin dage, dzigaran peynin nestadzer. Açvenin xore xore, hakun maşadz,  gargedadz şeiyovee, aluran hed cermegadz martmener. “Egik ta” asats mamun u desav.  “Ergu şapata bedgenim Tofig, çağatskes as kişer kişağun tenoğum, inçug hakvan ima, al ges kişer kal çigaim istus, dağis al mare xergel çer, zoovi heds ari”  asats mame. “E aman ta gases, aman ellitoğ Xacula “ asats halivore.  Viyelav, çağtsutse ture epats, nor ağvadz alurin hode çeyin stenin xarevetsav. “Yaime bedenoğek Xacula, Kentsele’is lazute tamnuşia” asats. Teme inke alurdzunan dağtkan bidzig ti ove alure çevaln i var lelluşi gebav. Arayin teve agune guttar ta hala tamnetsav ta deyi. Kiçme bedaak hedev modi kole varkaşets,  çağtsutse ğorğorune kenats, gamats gamats xerxeralov tarnuşi gebav kare. Kides ta şunç arav u tatrutin arnuşi gebav çağatske.  Halivore, alurdzunin meçi alure erandme joğvets, mamn al çevalin pirane pernets, ne letsin meçn i var. Yan etir çevale. Mer lazdin çevale usets karin vaan elav, agune  elits. Mame “iser al imin,  moleyisoç, ida tanmi, iser ağoğes” asats. Halivore çağatske tsetsnets. Mame madoun arayın put arav alurin, kiçm al xoşor ellitoğ Tofig asats. Hailvore keloxe tapelov “tamam”  asats. Boş torban arav mome,  çağatskan turs elak, halivorn al turs elav,  xelok dzigarame kolets, kides ta xaxtadzer meçe, xoe xoe şunçe kaşets, dzigain muxe baxoun aran i ver keloxn i ver viyantsav.  “ Aha yes kenatsi” asats mame.  

Campu mamun inkn u inke “xortlağ, xoş xelli şe çes tun, ama inç enes, megal çağatsknun sira kednulçim u kukam ku moded” asuşe imatsi. “Xortlağ” asele kides ta şun me xorgagur. Xortlağ, xelli şe çes tun.... xortlağ xelli şe çes tun.. xortlağ, xelli şe çes tun ... inçug dune kelxus tartsav u gungetsav. Dane im more hartsutsi ta, mame inçi halivorin ama “xortlağ, xelli şe çes tun” gaser deyi. İm mare, kezi gyorai pan ça, inç enoğes tun asats, lafe tartsuts. Aman bargetsa. Xortlağ, xelli şe çes tun,  xortlağ, xelli şe çes tun,  xortlağ, xelli şe çes tun...

Ges kişer inç bes ağav çkidim. Yes indzi çağtsutse campun keda. Potlikan apus, mer siratsan ela  oğnine kaletsi. “Himi epeyi al campa go, mart al vaxveyigu” gase yes indzi medis meçn i var. Mame arçetis inçimetke aselov gertar. Arayın yed put gener ta hala kukam ta deyi edetiyan. Motolin şune meg ergus haçets. Yanumein Bagin, takidum neşanlu desnuş gertar Gülizarin modniver, fista deyi viyantsav soğakn i ver.  

Deniye yed menatsadz,  Yunus’in Hakki’in poğotse logor pobadzaki. Şad medoğumer, potlikain luse açvis garnur, ergu otke inatin desevilçer. Tag nekevans kedin stene kukar, yes otkines hanadz şektunan şevaelov kalegu. İnçim ağav. Kidim ta herevantsma tsen me imatsi. Gung ari anguç teyi. Vertiyan,  mazarluğin oğnan hed xore xore, al ornagur ta, boloker gu ta, kular ta inç elluşe balli çer heru, kides ta xoğin dagnan, miyapane, meg bet, meg meradz tsen me eyev. Tsene mernigu ta gasek al... imatsi axpar, an stene meradz tsen mener.  Aha himi anlatmiş eneles maziyes ali diken diken ağan. Soskatsi, ağunes kaşvetsav, vaxuşas temretsa, dağn u dağes gungetsa. İnç ğadik vakit antsav çkidim. Memm al u put ayi  ana, kaşkeşelov corodadz cermag kafinin meç, petadz erese, turn engadz açveniye, kelxun xarevadz maziyove, kefrelov, nale dalov “çadu, indzma tsezi inç, çadu, indzma tgsezi inç” aselov halivorme terçigu verevants i var. Edetiyen al xozane, arçann u kupi me hedzadz, kentiye ergen, açvenin xore,  tseniye keşutinan ink u inman antsadz yerek barav godgod xerxer kukan. “Pis xortlağ, tun al bet tsenoved as kişer kedar ta? Nabadi aği kena sadga hoğin dage, obol aa millates bargin u ciniye, perinin al xağantoğ çağtervikes. Hasigun mek ter kani kağ ertoğuk, kani dun kani orotsk u kani kum kani gundağ poboğuk kides ta. Teri… teri… teri… teri…” Vaxuşas varasiva şeradzunim. Xelkes kelxus çer inç asuşes çkide. Hedev mome asats, maga an gametin meç “momi, iser çaduin tous goncolozin ta” deyi hartsutsadzunim.  Mome tevas pernets u kaşets ana,  kiçme yes indzi egi. Mame teme “vaxemi orti vaxemi, inçi çadu a, xortlağd al  inçetsua” gasa , temn al “bismillah” asa “kul euzü birebbin nas... rebbi esir velatu esir’” asa gasa indzi.  İnke gebav  “ Rebbi yessir velâ tuessir Rabbi temmim bi'l-xayr....  Kul euzü birebbin nas, melikin nas” asuşi. Yes “kul.... rebbi... nas..” gasim, ama tarnalçi lizus, yaar piyel gartal çigayim kidaadz ergu duas. Nen asnen ertan betker, mem al inç imanam çadvenun mege momun tsen daçi ta “ka Xacula inç gelli aida dağat meme ina xortlağin mazarluğn i var xurmeni sunme dengatoğ. Millatis behuzur aav, mezi al obol aav oç paniyes enik.” “Tse kelxenud nallet elli” asats mame, “indzi tsezi bes kidek ta, dağas xergim u  tser campenidiyus çur geyim ta...” Ammur ammur pernetsi mamun teve. Mame ink u inke “Şenomedin nursuzn al hedvina. Çadu, sadgetsavoç meme, oç ootskin dağa obol aav, oç al kumin hort, soyendurmiş aav Şenomedin ocağe” deyi aklemiş aav. Aner aman uintse hayin godgod xerxer ertale mome tevas kaşets u mek al heruntsak andi.

Bi yaim hedev Salibagin oğe medztsorin semtniyus mantartsak. Al inç bes  ağav çkidim, sanki xortlağe, çadvenin, vağhe, varas şeruşe kides ta niyazner u antsav kenats, mek uruş aşxarm i yus zartetsak. Aşxares lusatsav. Meçes pağ, peynis xağ, ferferalov adimnis tskigum. Estaa firla himi al kidim ta harsnets tsen kuka meg dağname. Keloxes vegali ana inç desnum, tag vare, Hemdi’in poğotsin, hin çağtsutse terane harsnike xeçi gu. Şidag zoi bes geevnan, dumbul dumbul davulin stene kides ta modsa. Türli çaşit xad şeiyove ağçkenin,  dalikanlike, basabas xoran xoran aşxares xeçigu. “Mami desnugus ta xarsnike xeçigu” asti... asti ama, al mome andağer ta,  yes ta uruş aşxareme xarevetsa çkidim. Al an campan yep tera, inç bes var pobetsa varamediçim, yes indzi ağçkenun tevin xoranin meç keda.Temn al gançiguk cilvelo nanayda /cilvelo nanayda... Garşis xağoğ ağçkane çaxal açvenun perevetsa, yes indzma antsa, teme gansnim teme gançim gu. Mome edetiyas kaşagu obol enelçi ki kiçme xağam. Mamun “otkenin desnu çesta Umer otkeni…, otkenin tarsin orti, cinin ider cin” asuşe imatsi. Memmal u var gaşim ana tevis xağoğnun bitunin al otkenin tars çin ta. Otkenin u desa bitunn al mek piyan “haha haha hahah  ahhahaha”  dzidzağuşi geban. “Hahahhaha   hahhahhaha .. hahha ha ha” . Al al inçig medis ça.  

Çors hing amis maktab ertal çgartsi an darin. Balki medvenud gelli ortaokulin megin menatsi sinifin. Al ertalu doxtor, xoca, cinci menatsoç. Tag Makriyal Karaosmaniyein Ardeletsi Suti’in mod kenatsak. Açiç ağadza, çadvenin şad oğraşmiş ağadzin hede, çapvadza asats, gartats, çapets indzi. Çapin yazman dari me meçus gabetsi. Ali Makriyal Temalin xocan sağer ter, anu mod kenatsak. İspan iken ispan ağav astin im marn u mame. Xocan nuskame kirets, cides tseketsi. Ergu amis horkuroçes mode gatsi,  xocan ore oxte danum gartas varas. Babe ergu  oçxar un eyed xocin. Gamats gamats şidgetsa yes indzi egi. Andi hedeva aha isa nuskas cedisa. Ebbedu hanel çigayim. Kidim ta hanim ana ali ciniye periniye çadveniye posn engoğun.

Aha iser ispan memeg memeg anlatmiş ayi u “hivandutines şidager u desadznis al niyazner ta lerçudn ter çkidim” asti engerdatse. 

Mek ispan hay hengem xabrele Bagi’in mamn al - hauran aveli go- sakvetse varan nestadz, voe arayin ergu xabar gaser, voe genkvagegur. İm anlatmiş ağadznis al anguc tiyadzuni. Al engerdake xoselu “ça” asats, “niyaz ça, lerçuda, aman gellir al vale. Cin, pei, çadu, xortlağ emmen şe gar. Uln al gar, gilimorn al, şirdn al gar, kupn al, xozann al heznegun, arçann al.  Kişere kedannukes çağtervike, aşxares çaragdir, harsnik genen, garşiluklı cilvelo nanayda cilvelo nanayda gançen, basa bas inçug saba lemazi xorane çartegun ciniye, peiniye. İmdadin avalu oçxin, bidzitsorin poğatsin, Momudoun hin donn al gar al cin.  Bazi kişer done bidzignis menenag menaki hana “ka Xavula,  ka Xavula,  da Motol, da Motol” deyi tsen gudan mezi. Ahhh ebbedu gertaki ta, yaar nexotvak sakvetse cotin gedzgedaguki. Ama hedev meg kişerme, Motole dalikanlier entame, aha ispan boyli posli, erand, ipağa şeiye hakusviyadz, kelxan i var altun şarvadz, kasum ağçigme ture engav. Hob babam ağçig ha, mon antsadz. Motolin tsen guda, aye harsnik ertak gasa. Halbuki kağin harsnik çgar an igune. Ertami asti, Motol ertami, Motol ertamiiiiii..... ama indzi anguc etiroç, sanki xelke kelxan kenatsadzi bes, hedn engav, kenats ağçkane. Done kelxin monetse dage nestan xabretsin bi yaim,  hedev gaib ağan. Hakvan guşloğu vaa mer done kelxin sarin, poğotsin beyut kedan Motole. Andi hedeva arain xelke gertar kukar. Kani xoca, kani doxtor kenats fayfa eyevoç. Rametliin enkvetse neşann al andi menaadzer. Habaaaaaa...”

·         Hemşince değirmencilik terimleri için Harun Aksu’ya teşekkürlerimle.

Hikmet Akçiçek

     Gor Dergisi Sayı 4 Bahar 2016