SÖZDİZİMİ
Hemşincenin sözdizimi Türkçede olduğu gibidir. Yani
genellikle özne-nesne-yüklem şeklindedir.
Örnek: Yes maktap gertam / ben okula gidiyorum
KİŞİ ZAMİRLERİ
yes :ben mek :biz
tun :sen tuk :siz
an :o aner :onlar
Kişi zamirleri cümle içinde kullanılmak zorunda değildir.
Genellikle anlamı güçlendirmek için kullanılır. Örnek: yes kukam (ben
geliyorum) yerine yalnızca kukam (geliyorum) biçiminde cümle kurulabilir.
EKEYLEM
Ekeylemler sonuna eklendiği isim soylu sözcükleri yüklem
yaparlar. Ekeylemler sonuna geldikleri sözcüklerden ayrı yazılırlar.
Şimdiki Zamanda
Ekeylem
im : …im şad
tatradz im / çok yorgunum
es : …sin tun es /
sensin
a : …dir egoğe an a
/ gelen odur
ik : …iz şad xelar ik / çok deliyiz
ek : …siniz tuk şad soy
ek / siz çok iyisiniz
in : …dirler aner şidag mart
in / onlar doğru insandırlar.
Ekeylemin Olumsuzu
Ekeylemin başına ‘ç’ eki getirilerek yapılır.
çim : değilim yes erand çim / ben güzel değilim
çes : değilsin şad halivor çes
/ çok yaşlı değilsin
ça : değil marte hosa ça / adam
burada değil
çik : değiliz medz mart çik / büyük adam
değiliz
çek : değilsiniz soy dağa çek / iyi çocuklar
değilsiniz
çin : değiller mezman çin / bizden değiller
BELİRSİZ TANIMLAMA
EDATI
Belirsiz tanımlama edatı, tanımladığı ismin bir türün
içinden biri, herhangi biri olduğunu gösterir. Hemşincede belirsiz tanımlama
edatı “me” dir. “me” eki isimlerin sonuna gelir ve ayrı yazılır. Belirsiz
tanımlama edatını ekeylem veya “al” (de/da, dahi) sözcüğü izlerse belirsiz
tanımlama edatı sonuna “n” alır ve “men” olur.
or : gün or
me : bir gün as or soy or
men a : bugün güzel bir gün
dzov : deniz dzov
me : bir deniz dzov men al nen
antsak: bir deniz daha geçtik
tsak : yavru tsak
me : bir yavru tsak men a : bir
yavrudur
şun : köpek şun
me : bir köpek campu şun men al
desa: yolda bir köpek de gördüm
BELİRLİ TANIMLAMA
EDATI
Belirli tanımlama edatının Türkçede karşılığı yoktur.
Tanımladığı adın bir türün içinde herhangi biri değil, belirli, o anda
bahsedilen, bilinen biri olduğunu gösterir. İngilizcedeki “the”, Almancadaki
“der”, “das” “die” karşılığı olan artikeldir. Sözcüğün sonuna gelir. Sözcükle
bitişik yazılır.
Belirli Tanımlama
Edatı Yapmak İçin:
1-Sessiz harfle biten adların sonuna “e”
getirilir.
Kirk: kitap, kirke :
(belirli olan, hakkında konuştuğumuz, ikimizin de hangisi olduğunu
bildiğimiz, gösterdiğim vs. kitap)
Dun: ev, dune hin a: ev eskidir. (Bahsedilen
ev biliniyor)
2-Sesli harfle biten adların sonuna “n” getirilir.
Gadu: kedi, gadun: bilinen kedi. Gadun şad
erand a: Kedi çok güzeldir
Madni: yüzük, madnin: bilinen yüzük. Madnin
şad baali a: yüzük çok pahalıdır
3-Tanımlanan sözcük sessiz harfle bitse bile,
izleyen sözcük ekeylem, “al” (de/da, dahi) veya “u” (ve) ise belirli tanımlama
edatı olarak “e” yerine “n” getirilir.
İsa an kirkn a (telaffazu: isa an kirk na):
bu o kitaptır.
Şunn u gadun (telaffuzu: şunnu gadun):
köpek ve kedi.
Tsugern al meran (telaffuzu: tsuger nal
meran): balıklar da öldü.
4- Diğer Hint- Avrupa dillerinden farklı olarak
Hemşincede özel isimler de belirli tanımlama edatı alabilirler.
Xavulan hivand a: Xavula hastadır.
Makare inç bes a?: Makar nasıl?
Mahir Özkan
Gor Dergisi Sayı 1 Sonbahar 2014
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder