Garmilig (Hemşince Masal )

Xaçkar anunov, aşxaris çak halivor meg sar me gar.  Xaçkare bededuşe şad hazenoğ sar mener. Anu hama bidzigutan nas, aşxaris bededelu dağ obol aav oç. Dzover antsav, çoler antsav; saradz dzovoun mesetsav, ergen çoloun epetsav. Dzarud ağav, tsaxud ağav,laşud ağav, karçud ağav. Or  eyev tsanetsin, dzil u dzağig tartsav; or eyev tsunin dage cermag ağçig lemantsav. Asman ağav aman ağav, edisoğe meg or me, Xaçkarin campan Sevdzovin ape engav.

Halivor Xaçkare Sevdzovin ape u eyev, antus aşets astus aşets, umets u desav oç, inkn u inke: “Hala nestim tatretsa, şad abretsi halvortsa” asats. Asats  u dağn u dağnivar nestav.  Otke  dzovin meçnivar, keloxe meralin meçniver ergentsav.

Sevdzove bargadz dağe zartetsav, çure kiç me partsetsav hana Xaçkarin desav:   “Ye halivor tun voves? Usti kukas nor gertas?” asats. Xaçkare:

“im anunes Xaçkar a

halivor meg sar menim

emmen dağ bededetsi

ertuşi dağ al çunim” asats.

Sevdzove:

 “im anunes Sevdzov a

aşxares desadz çunim

tun asa yes imanam

inç u kides kidanam” asats.

Sevdzove “asa” aselu bes, Xaçkare asuşi gebav. Gepçelu bes al, astadzniye açvenun ardesuk ağav, eresnivar var antsav. Karin tibav, hoğin tibav, dzarin tibav, tsaxin tibav,  barxin tibav, posin tibav. Martu me tibav ta çkidim. Dağe eyev çaxçaxan, dağe eyev gyol ağav. Tarnivar terçadelov, posnivar jajgelelov kenats Sevdzove kedav. Martu me kedav ta çkidim.

Xaçkarin ardesuke ağpur ağav, poğots ağav, ked ağav. Kedapniye ard ağav, dzil ağav, dzağig ağav. Kedin polor hayvannoun pun, martoun al dun ağav. Kedin meçn al turli çaşit tsug ağav.

As tsugous megn al Garmiligner. Megal tsugoun bes an al kedin meçe, çure uyne nor u danir antus gertar, arçeve inçu tener  an guder. Kedin campan nor gerta, an çkider, kedin hede inçi gerta, an al çkider. Anune yes teyi an çkider. İnçi Garmilig teyi an al çkider.

Garmilig e meg or me kedin cotin çur xemoğ oçxarner desav.  İnkn u inke asats ta:

“kez iser al inçinin

kedis meç inç pan unin

çures xemoğ tamnoğun

nen antsnoğ corodoğun”

Oçxarniye kedin entiniyus nen antsnuşi geban. Kedin meçkel dağe pos kar me gar. Arçeve ertoğ oçxare araç pos karin vaaniyus tusterav. Andi al entiniyus nen antsav. Arçetunin anune Cermager. Erginkutse meraler. Hoyivi bes xelk, gavali bes lizu uner.  Megal oçxarniye, an vor campatsan erta antus gertani. Vor kedan çur xema andi çur xemeni gu. Oçxarniye Cermagin hedetiyan pos karin vaaniyus tusterçelov entiniyus antsnuşi geban. Oçxarnun gese nen antsav hedev, hedevants egoğnun megin ergu otke kednivar niyengav. Anu hedetiyan egoğniyen al anu bes ergu otke kedin meçe teyin aman antsan entiniyus.

Malin emmenu hedetin meg oçxar me gar. Anune Xaduliger. Megalotse lemani çer. Çure xemets hedev, karin vaanine tusterçoğ oçxarnun nen aşets, tartsav kednivar aşets. Hedev al kedin xore çelloğ dağnine jajgelelov jajgelelov nen antsnuşi gebav.

Garmilige oçxarnun ser gener. Vaaniyus egoğ oçxarin u desav vaxets, dağniver tusterav, keloxniver bolokets:

“kales oç vaasivar

pos kare desnu çes ta?

aceroğedi indzi

tun ku campan çkides ta?”

Xadulige dağn u dağe gungetsav. Çurin eresge ergu açvi desav. Açvetse meçniyus var aşets. Asats ta:

“pos kare kezi çbidi

paxi otkines dagnan

xaki campa inç bidi

gertam yes im campatsan”

Garmilige Xaduligin astadzniye medorele, Xadulige kedin meçnine jajgelelov jajgelelov nen antsav kenats. Xaduligin astadzniye Garmiligin serdin xoç ağav. Kani oxta kedin meçe astus antus lağar gu. Meg or men al elli “yes nor gertam?” astadz çuner. “İsa kedis inç pan unim?” astadz çuner. Oç ertuşi dağ uner. Oç al kaluşi campa uner. Oç serdin meçe dard uner. Oç al kelxun meçe hartsum uner. Medorets, medorets, medorets. Ergu or u kişer me Xaduligin astadzniye kelxun meçe astus tartsuts, antus tartsuts. “İnç enim u inç çenim?” asats. “Kar me kednum dage mednum” asats. “Yes indzigi var tenim dzove kednum” asats. Xelke gorsuts, yed kedav. Hedn al uyne campan kedav:

“kedes usti u kuka

yes al andi egadzim

indzi kednuşi hama

ali indzi tartsadzim” asats.

Garmilige uyne campan kedadzuner. Kedniver lağuşi gebav. “Kelxus inç u ka, katoğ, yes as campas kaloğum. İnç u elli ellitoğ, kedis keloxe kednoğum” asats inkn u inke. Emmedeni ertuş kuzer kedin keloxniver. Anu hama astus antus put enelu mani mani lağar gu. Lağats lağats çaxçaxani me dage eyev.

“Kez asine inç bes antsnoğum” deyi medorelov çaxçaxanniver aşets hana medz elamet inçi me desav. Çaxçaxanin kelxine, hedetu otkenun vaan gungadz, tatiye pats ağadz meg arç mener. Arçin anune Hoğiger. Hoğige  çaxçaxanniver tusterçoğ tsugiye pernuş u uduşi hama andağ gungadzer. Gyolnivar aşets hana Garmiligin desav. İnkn u inke: “himi inçi tusteri çi, inç bes al kağtsentsa. Kar tates engir u soy me ude asu.” asats. Garmilige arçun desav hana gungetsav. Vaxadzer. “İsa al usti elav, himi yes asiver inç bes ver antsnoğum?” asats. Hoğige:

 

“aye Garmilig aye

inç gungetsar sut dağe

yes kezi engerim gu

tun vaxetser sut dağe” asats.

Garmilige, “kez şidag ta gasa” asats inkn u inke. Teme ertuş kuzer, tem al vaxer gu. Kiçme bed aav hedev, “campas şad ergena. Al inç bedenim. İnç u elli elitoğ ertoğum.” asats. Kalelu araç me m’al çaxçaxanniver aşets hana arçin tatin petpetoğ tsuge desav. Desnelu bes al, arçe tsuge kape tskets. Garmilige:

“şad ergena im campas

edisoğe ertoğum

indzi xapel çigares

sabr enelov axtoğum” asats.

Garmilige dağn u dağe gungetsav. Arçun ertuşe bed aav. Arçe kenats hedev çaxçaxanniver tusterav. Ali campan engav. Campan emmedeni tamni deyi arçun avdar u tez tusterçir hana himi Hoğigin kartin elloğer.

Çaxçaxane ver antsav, kiç m’al lağadz hedev, Garmilige bidzig gyol me eyev. Gyolin meg semtin dzarer şarvadzer. Arakage dzaroun meçnine kedin meçnivar çaragdadzer. Megal semtin al erand pos me gar. Posin semtin kedin apin karer gar. Karin megin vaan al ots me gar. Otse ergu metretsan ergen, sev ots mener. Anunn al Sevuger. Sevuge karin vaan uyne pattevadz, keloxe vegaladz, gyole ser gener. Karin modnan nen antsnoğ tsugoun uduşi hama bed gener. Sevuge açvin entiniyus tartsuts hana gyolin entu apnine lağoğ Garmiligin desav. Şad haz ağadzuner. Edisoğe geştanoğer. “Şad herutsan gerta as. İnç bes enim? Kiç me modgintsenim u pernim.” asats inkn u inke. Hedev al Garmiligin vaaniyus gançets:

“garmi tsug aye modes

kedes erand tun erand

al nor, inçi ertoğes

abrik mek erand erand”

Garmilige gungetsav, nen aşets. Sevugin gaşin parpali bes besbağer gu. Garmilige şad haz aav Sevugin. Menenag campa ertuşan nağadzer. Lağuşan al tatradzer. “Kez as erand gyolis kiç me ginam u as otsis hede engerutun enim ta?” asats meçnan. İnçi campa elluşe moliyadzer. Gamats gamats Sevugin modniyus lağuşi gebav. Sevuge şad kağtsadzer, al aveli bed enel çgartsav, gyolnivar sahetsav. Medz piyane pats aav, Garmiligin vaaniyus tusterav. Garmilige emmedeni kedin meçnivar medav. Hedev al çuran ergu metre partsentsav, otsan yerek metre heruntsav, ali çure medav. Sevuge halivor ots mener. Jemnel çgartsav Garmiligin. Garmilige herutsan asats ta:

“gyoles erand tun keşes

inç pan unes im hedes

menenag al ta menam

im campas ertoğum yes”

Haba! “Şune kak uda hana, inçi giyav asoğ çes”. Momun astadz xoske mitke engadzer Garmiligin. “Otsan tsugi enger gelli ta?” asats inkn u inke. Ali campa elav. Lağadz lağadz, çaxçaxanner antsav, bidzig medz gyoler antsav, gungetsav oç. Vaanine lusnikan u aakage kani danum antsav moliyetsav. Sarin kelxun modgintsadzer. Keloxe çuran hanets hana, pose, kare, arde, dzare inçu desav cermag tsunov xepvadzer. Marmine anguç tiyets; inç bes al şad tatradzer. Medz karime dage medav, gungetsav. “Ta kidim modgintsa. Hosa kiç me şunç arnum.” asats.

Karin dage şad medoğumer.  İnçak medoğumin sorvetsav zatn inçik desav oç. An desav oç ama onu desnoğ meg tsug me gar. Tsugin anune Baxvorer. Baxvore karin dagniyus mednelu bes Garmiligin desadzuner. Desnelu bes al garmi helunnun u lusnikayi bes çaragdats açvenun aşiğ engadzer. İnkn u inke: “İnç enim? inç bes enim? aşiğ enga, inç bes asim?” asele Garmilige Baxvorin desav. Desnelu bes al vaxets, paxçuş uzets. Campu kelxun egoğniye metkiner. Anu hama al umets avdum çuner. Baxvore hedetiyan tsendevets:

“garmilig erand ağçig

kezi aspadz ta xergets

inçak himi tun u yes

menenag aki herkets”

Garmilige yed aşets Baxvorin açveniye desav. Baxvorin açvenun meç uyne desav. İnkn al Baxvorin aşiğ engav. “Kez himi inç enim, inç çenim” asats. Tem e campan tamnuş kuzer tem al Baxvorin obol enel çigarer. Medorets medorets panis meçnan ellel çgartsav. “İnçu elli ellitoğ” asats. Baxvorin hede gyolin xağats, terçadets, tusterav, verterav. Ore kişer kişere or tartsav. Emmen pan şad soyer u ali al Garmiligin serdin xoç me gar. Meg or me, dağn u dağe gungadz, gabvadzi bes Baxvorin açvetse meçniyus put gener.

“as campas ta elle oç

baxvoris al desnoğ çe

yes indzigi kednelu

lus aşxaris xendoğ çe” asats inkn u inke.

Ali campan mitke engadzer. Meg açvin Baxvorin vaan, meg açvin campuner. “İnçi ela yes campan? İnç pan unim isa saris kelxun? Vovim yes?” Hartsumner, hartsumner, hartsumner. Kelxun meçe hartsumniye danum gantsneni. Yes asim sevdzovin meçi çurin çak, tun asa Xaçkarin kelxun tsunin çak;  yes asim meg açvetsan megal açvetse çak, tun asa sirdan kelxun ertoğ campin çak, medorets, medorets, medorets. Hedev al tartsav Baxvorin:

“serdis meç ergu giyag

mege campas mege tun

yes indzigi kednelu

aşxaris çunim yes dun” asats.

Baxvore, Garmiligin “ertal mi” asel çgartsav. Hedetiyan kedniver aşele Garmiligin kelxun hartsumnun mege, Baxvorin kelxun meçn al danum antsnuşi gebadzer: “Vovim yes?”

Xaçkarin açvetse pobuşi şad kiç campa menatsadzer. Garmilige lağadz lağadz, kedin meçi emmenu medz çaxçaxanin dage eyev. Kedin gebadz dağe as çaxçaxanis vertiner. Garmilige: “asiver nen antsnim hedev campas tamnoğum” asats inkn u inke. Şad campa egadz, şad tatradzer, ama edisoğe kedin gebadz dağe pobadzer. Çaxçaxanniver tusterav yed engav. Me m’al tusterav ali yed engav. İnç u taket uni joğvets, ali tusterav ali yed engav. Çaxçaxane emmen yed enguşin al aveli medz gerevnar açvetse. Kides ta emmen tusterçuşin çaxçaxane medzenar inke bidzignar gu. Edisoğe vaz antsav:

“yes bidzilig tsug menim

asti inç bes tusterçim

hedes enger m’al çunim

al aveli inç enim” asats inkn u inke.

Garmilige keloxe gaxtskets, çaxçaxanan yed tartsav. Uyne kedin ape tiyets. Ali araçin bes kede uyne nor danir antus ertoğer. İnçu arçete ka, an udoğer, abroğ ertoğer. İnkn u inke: “ağtevetsa inç enim, apnas inçik al kal çi” asele Baxvorin tsene imats:

“meg hartsum me hartsutser

serdis giyag koletser

tarnal mi campatsad yed

yes egoğum kezi hed”

Baxvorin erand tsene imats hana Garmiligin meçe ali azadutunin giyage ayruşi gebav. Erguse hedra çaxçaxanin dage egin. Çaxçaxane himi araçi bes medz erevnal çer açvenun. Yuur açvetse meçniyus aşetsin. Hedev çaxçaxanniver aşetsin. Meçvunun inçu taket go joğvetsin u tusteran. Xaçkarin açvin elan. Xaçkarin açvetsan anu desadz inçu go desan. Anu kidatsadz inçu go an kidatsin. İnçak meran Xaçkarin açvetse meçe xendalov dzidzağelov abretsin.

Himi al Garmilign u Baxvorin Xaçkarin açvetsan kednivar obol ağadz dağake uyntse kednuşi hama campa man kukan.

Mahir Özkan

Gor Dergisi Sayı 1 Sonbahar 2014