HAMŞETSNAG SORVİK GU / HEMŞİNCE ÖĞRENİYORUZ 3

GELECEK ZAMAN KİPİ

Gelecek Zamanda Olumlu:

Hemşincede gelecek zamanda fiiller köklerine ‘-oğ’ eki getirilerek çekilir. ‘-oğ’ eki bitişik yazılır ve arkasından kişi eki getirilir.  Kirel /kiruş, sorvil/sorvuş ve xağal/xağuş fiillerinin çekimleri aşağıdaki gibi yapılır.

	krel/kiruş yazmak	sorvil/sorvuş öğrenmek	xağal/xağuş oynamak
yes   ben	ki(r)oğum yazacağım	sorvoğum öğreneceğim	xağoğum oynayacağım
tun  sen	ki(r)oğes yazacaksın	sorvoğes öğreneceksin	xağoğes oynayacaksın
an  o	ki(r)oğa  yazacak	sorvoğa öğrenecek	xağoğa oynayacak
me(n)k biz	ki(r)oğuk yazacağız	sorvoğuk öğreneceğiz	xağoğuk oynayacağız
tuk siz	ki(r)oğek yazacaksınız	sorvoğek öğreneceksiniz	xağoğek oynayacaksınız
aner  onlar	ki(r)oğun yazacaklar	sorvoğun öğrenecekler	xağoğun oynayacaklar

as kişer tiyatro ertoğum: bu gece tiyatroya gideceğim

kal şapat xopa camportoğuk: gelecek hafta hopaya seyahat edeceğiz

Gelecek Zamanda Olumsuz:

Hemşincede gelecek zamanda fiiller olumsuz yapılırken olumsuzluk eki ‘-ç’ kişi ekinin önüne getirilir.

	krel/kiruş yazmak	sorvil/sorvuş öğrenmek	xağal/xağuş oynamak
yes   ben	ki(r)oğçim yazmayacağım	sorvoğçim öğrenmeyeceğim	xağoğçim oynamayacağım
tun  sen	ki(r)oğçes yazmayacaksın	sorvoğçes öğrenmeyeceksin	xağoğçes oynamayacaksın
an  o	ki(r)oğça yazmayacak	sorvoğça öğrenmeyecek	xağoğça oynamayacak
me(n)k biz	ki(r)oğçik yazmayacağız	sorvoğçik öğrenmeyeceğiz	xağoğçik oynamayacağız
tuk siz	ki(r)oğçek yazmayacaksınız	sorvoğçek öğrenmeyeceksiniz	xağoğçek oynamayacaksınız
aner  onlar	ki(r)oğçin yazmayacaklar	sorvoğçin öğrenmeyecekler	xağoğçin oynamayacaklar

yes as kirkes gartoğçim: ben bu kitabı okumayacağım

aner as dari şampiyon elloğçin: onlar bu sene şampiyon olmayacaklar

Not:  Başına ‘gı’ veya sonuna ‘gu’  almayan düzensiz fiillerin gelecek zaman çekimlerinde kökleri şimdiki zamandaki köklerinden farklı olur.

	Hemşince Şimdiki Zaman	Hemşince Gelecek Zaman
kidnal / kidnuş bilmek	kidim biliyorum	kidanoğum bileceğim
unenal / unnuş sahip olmak	unim sahibim	unnoğum sahip olacağım
garenal /garnuş …e bilmek	garim …e bilirim	garnoğum …e bileceğim

im xatires yep kidanoğa: benim hatırımı ne zaman bilecek

medzenam ana ergu dağa unnoğum: büyüyünce iki çocuğa sahip olacağım

yerek amsun meç gartal garnoğum: üç ay içinde okuyabileceğim

ÖZNE YÜKLEM UYUMU

Çoğu Hint-Avrupa dilinin aksine, Hemşincede Ermenicede olduğu gibi özne ile yüklemin tekillik/çoğulluk bakımından uyumu Türkçedeki gibidir. 

1-Herhangi bir sayıda ya da miktarda olduğu belirtilmiş özneler çoğul eki almaz:

hing ator: beş sandalye, hosa şad kirk go: burada çok kitap var. Beş sandalyeden bahsedildiği halde ator sözcüğü tekildir. Çok kitaptan bahsedildiği halde kirk sözcüğü tekildir. 

2- hadig : tane ve hoki : kişi sözcükleri Türkçedeki gibi kullanılır.

kani hadig: kaç tane, kani hoki: kaç kişi, çors hoki eyev: dört kişi geldi, ergu hadig xendzor kuzim: iki tane elma istiyorum.     

     

OLMAK FİİLİ

Olmak fiili ( ellel /elluş ) her açıdan Türkçedeki gibi kullanılır.

Olumlu

	Hemşince	Örnek
yes	gellim	emmen tsemer hivant gelim / her kış hasta olurum
tun	gellis	kelxus dart gellis / başıma dert olursun
an	gelli	an marte şad gelli /o adam fazla oluyor
mek	gellik	kirk gartak ana mart gellik /kitap okursak adam oluruz
tuk	gellek	xendum gellek / mutlu olursunuz
aner	gellin	aner mezi axpar gellin / onlar bize kardeş olurlar

Olumsuz

	Hemşince	Örnek
yes	elli çim / çellim	tun ellelu yes al elli çim / sen olmadan ben de olmam
tun	elli çes /çellis	inçi indzi enger elli çes / neden bana arkadaş olmuyorsun
an	elli çi /çelli	as panes ku astadzid bes elli çi / bu iş senin dediğin gibi olmaz
me(n)k	elli çik /çellik	şunin hede şun elli çik / köpekle köpek olmayız
tuk	elli çek /çellek	tuk mart elli çek / siz adam olmazsınız
aner	elli çin /çellin	mezi xesim elli çin / bize akraba olmuyorlar

SAHİP OLMAK FİİLİ

Sahip olmak fiili düzensizdir. Şimdiki zamanda başına ‘g’ veya ‘gu’ eki almaz. Türkçeye daha çok var/yok olarak çevrilen bu fiil, İngilizcedeki ‘to have’ fiili gibidir. Olumsuz yapılırken başına ‘-ç’ alır.

                              

	olumlu	olumsuz
yes	unim	çunim
tun	unis	çunis
an	uni	çuni
mek	unik	çunik
tuk	unek	çunek
aner	unin	çunin

dun unim: evim var

şad poğ çunis: çok paran yok

jamanag çuni: zamanı yok

asor şad pan unin: bugün çok işleri var

VAR / YOK

	Şimdiki Zaman		Geçmiş Zaman
	tekil	çoğul	tekil	çoğul
var	go	gon	gar	gani
Yok	çgo	çgon	çgar	çgani

Mahir Özkan

Gor Dergisi Sayı 3 Sonbahar 2015