HOPA, RİZE ve NAZIM HİKMET

Takrir-i Sükun Kanunu 4 Mart1925 günü Meclis'ten geçmiş, İstiklal Mahkemeleri devri başlamaktadır. Dergiler ve gazeteler kapatılmış, başındakiler tutuklanmış, 1 Mayıs bildirisi dağıtan TKP üyeleri bile yargılanmaktadır. Böyle bir atmosferde, 1925 yılı haziran ayı sonunda Moskova'ya kaçar Nazım. İstanbul Ağır Ceza Mahkemesinin verdiği ceza af kapsamına girince, Türkiye’ye dönmek için Moskova’daki Türkiye Büyükelçiliğine başvurur fakat cevap alamaz. Bir buçuk yıl kadar TC Elçiliği'nin eşiğini aşındırdıktan sonra, olumlu bir yanıt alamayacağını kesinlikle anlayınca, arkadaşı İsmail Bilen (Laz İsmail) ile birlikte Batum üzerinden denizden Türkiye’ye geçer, ancak Hopa’ya çıkar çıkmaz yakalanırlar. 1928 yılının Temmuz ayıdır ve ilk hapisliğidir Nazım'ın. Sınırı izinsiz ve sahte pasaportla geçmiştir. Hopa cezaevinde 3 ay kaldıktan sonra, Rize’ye nakledilir. 1 Ağustos tarihli ‘’Vakit’’ gazetesi haberi şöyle verir: Komünist teşkilatına dahil olmak cürmü ile Ankara istiklal mahkemesince gıyaben 15 sene kürek cezasına mahkum edildikten sonra Rusya'ya firar etmiş olan şair Nazım Hikmet Bey ahiren hududumuza gelmiş ve Hopa’ya geçerek memleketimize dahil olmuştur”.

İzinsiz girişine başka eylemler eklenmek istenir. Bulunan bir delil ilginçtir. “Moskova’da Heraklit’i Düşünüş” adlı şiiri çıkar üzerinden. Savcı, eski yazının azizliğine uğrayıp “Heraklit”i “Her Ekalit” diye okur, sorguyu Kürt ayaklanmasına kadar götürür. Heraklit’in Yunanlı eski bir filozof olduğunu öğrenince, Nazım’a “Demek Yunanlılarla bile ilişkin var senin” demeyi de ihmal etmez. 7 ay sonra, Ankara’ya götürülür ve delil yetersizliğinden serbest bırakılır Nazım. Rize’nin Askoroz Deresi de nasiplenmiştir onun dizelerinden... Orada yazdığı “Sükut” adlı şiiri şöyledir:

Dışarda

Kara zıpkasında kızıl sırmalar yanan bir eşkıya hali var

Başabaş çakmak çalan havalarda

Dışarda

Karakulak bıçaklarla horon oynuyor

Askoroz Deresinden yirmi hovarda

Dışarda

Biz içerde susuyoruz

Sükutumuzun boynuna saplı değil

Kara bir kartalın kanadından kopan bir ok

Dışarda

Biz içerde susuyoruz

Sükutumuzun sırtında düğmeleri ilikli

Eski bir redingot yok

Dışarda

Yüzüyor ateş gemiler gibi rüzgarda

Sarı safranların kokuları

Dışarda

Biz içerde susuyoruz

Bir fişek yatağında kurşun nasıl susarsa

Haykırsın sıkıysa sükutumuzdan hızlı

Gök kubbenin altında öyle bir sada varsa

Dışarda

Karanlıklarda çatırdıyor deniz

Böğründen vurulmuş bir orman gibi

Biz içerde susuyoruz

Susuyor zindan

Kanı içine akan

Yaralı bir hayvan gibi

Nazım Hikmet, 1928

Nazım’ın Hopa Hapishanesine konulacağını duyan birkaç mahküm; kendilerine daha önce “komünist, vatan haini ve dinsiz” olarak belletilen şairi gördükleri anda öldürmeyi konuşmuşlar… Çünkü kendileri de dinsiz, komünist, vatan haini olurlarmış. Nazım koğuşa girerken durur ve kapı ağzından "Selamünaleyküm Efendiler!" diye seslenir, gülümser. Mahkümlar kısa bir şaşkınlıktan sonra cevap verirler: "Aleykümselâm!"… Ve sonra, İsmail'in birkaç cümle Lazca konuşabilecek kadar Karadenizli olduğunu görünce, her şeyi unuturlar. Yoksul Anadolu halkını ilk kez böylesine yakından tanıdı Nazım ve şiirine konu etmesi kısa sürmedi. 1928 yılı; Salkım Söğüt, Hazar Denizi ve Kızkapanoğlu şiirlerinin de yazıldığı yıldır. “Kızkapanoğlu Vehbi ve Çocuk Muhittin’e Dair” adlı şiir Hopa Hapishanesinde yazılmıştır:

Bir gaz lambası

Çivilenmiş duvara

Çivi, kuyruğunu kıvıra kıvıra

                      bir defter kağıdının kalbini delip geçmiştir

Kağıt bembeyaz, kağıt sapsarı

Çivi kağıdın kanını içmiştir

Lamba yağmurlu bir sabah güneşi gibi yanıyor

Ve defter kağıdı sallanıyor asılmış

                     bir adamın beyaz gömleği gibi

Beyaz gömleğin göğsünde yazılar var:

“Dar yalakta aptes alan ihtiyar Kızkapanoğlu Vehpi’dir”

Hindistan cevizinden yüzü ve uzun kollarıyla o

Okaliptüs dalından yeni inmiş kıllı bir maymun gibidir

Kızkapan su vuruyor ensesıne

Omuzundan mendili düştü sidik tenekesine

Vehpi şaşırdı, arıyor sağını solunu

Uzattı kolunu

Kalın bir yılan gibi tenekeye girdi kol

Çıkardı mendili

Açıldı Kızkapanın dili:

 "Mendil bir karış bezdir amma beş karışı bir arşın olur

Arşın arşını doğurur "

Kesildi Kızkapan’ın sesi

Anlaşıldı Vehpi’nin kerrakesi

Muhittin 13 yaşındadır

Zorla çıkarılmazsa

Çıkmaz bir fare gibi girdiği köşesinden

Saklar kendini pençesinden, yılan gözlü bir kedinin

Cinayetle Rize’ye sevkedecekler

Cürmü büyüktür Muhittin’in

Nasıl sevk etmesinler ki

Bir gece bir kanca alıp yanına

Damından inmiş dedesinin dükkanına

Çok sürecek çok Muhittin’in acısı

Kurtuluş yok, dedesi davacısı

Nazım Hikmet, 1928

İbrahim Karaca

Gor Dergisi Sayı 3 Sonbahar 2015